Không có một giải pháp dễ dàng cho Việt Nam và Trung Quốc

Việt Hà, phóng viên RFA
2014-05-19

• In trang này
• Chia sẻ
• Ý kiến của Bạn
• Email

05192014-not-easy-solu-sino-vn.mp3

Vị trí của giàn khoan HD 981 trong thềm lục địa của Việt Nam

Files photos

Nghe bài này

Căng thẳng xung quanh giàn khoan dầu 981 của Trung Quốc ngoài khơi Việt Nam đã diễn ra hơn hai tuần qua và vẫn chưa có dấu hiệu lắng dịu. Liệu có một giải pháp nào để hai nước ra khỏi bế tắc này? Khả năng về một liên minh quân sự giữa Việt Nam và Mỹ ra sao nếu bế tắc này bùng nổ lớn hơn? Việt Hà phỏng vấn Tiến sĩ Patrick Cronin, chuyên gia tư vấn cao cấp, Giám đốc chương trình an ninh châu Á Thái Bình Dương thuộc Trung tâm Mỹ mới, Hòa Kỳ. Trước hết nói về căng thẳng hiện tại so sánh với những động thái của Trung Quốc từ trước tới nay ở biển Đông với các nước, Tiến sĩ Patrick Cronin nói:

Theo tôi những căng thẳng hiện tại là nghiêm trọng nhưng không phải là chưa từng xảy ra. Chúng ta đã nhìn Trung Quốc sử dụng quân đội đối với một số đảo trên biển Đông. Đây là một cố gắng của Trung Quốc nhằm gia tăng chủ quyền của Trung Quốc trên một phần biển Đông. Trong trường hợp này là đối với nguồn dầu khí quan trọng mà họ đòi mà chưa từng có hành động khai thác đơn phương trước đó và bây giờ là giàn khoan của họ mà không có sự giúp đỡ của những tập đoàn quốc tế. Đây là một điểm mới tức là họ có năng lực tự làm điều này một mình.

Nhưng vấn đề sử dụng lực lượng có trang bị vũ khí, lực lượng hải giám và tàu cá là một phần trong những gì mà họ đã làm ở biển Đông để lấn chiếm chủ quyền dựa trên đòi hỏi chủ quyền của họ về vùng nước lịch sử thay vì luật quốc tế, và để khẳng định khả năng của mình trên nhiều mặt như xây dựng lực lượng tuần duyên, và khẳng định mong muốn của Trung Quốc trong việc kiểm soát vùng biển.

 Nhưng vấn đề nằm ở chỗ vùng biển này cũng thuộc vùng biển gần của Việt Nam và Philippines, Malaysia, chứ không riêng gì của Trung Quốc. Vì vậy Trung Quốc không có bất cứ quyền gì để làm thay đổi thực trạng và sử dụng lực lượng để xâm lấn đơn phương. Họ cần phải hợp tác dựa trên luật pháp,và các biện pháp ngoại giao chứ không phải biện pháp xâm lược.

Tiến sĩ Patrick Cronin, chuyên gia tư vấn cao cấp, Giám đốc chương trình an ninh châu Á Thái Bình Dương thuộc Trung tâm Mỹ mới, Hòa Kỳ. Courtesy CNAS.ORG

Việt Hà: Dường như Trung Quốc đang tiếp tục thực hiện chiến thuật salami trong việc đưa giàn khoan dầu ra ngoài khơi Việt Nam. Ông dự đoán Trung Quốc sẽ làm gì tiếp theo, liệu họ có rời giàn khoan đi chỗ khác hay sẽ giữ nó ở đó và khoan tìm dầu?

Dr. Patrick Cronin: Một mặt thì ông Tập Cận Bình dường như đang kiên quyết thúc đẩy cái mà ông gọi là quyền lợi biển, lợi ích cốt lõi của Trung Quốc. Phần này dường như sẽ là liên tục. Trung Quốc dưới thời ông Tập Cận Bình sẽ tiếp tục thách thức các vùng nước ở biển Đông để gia tăng kiểm soát và khả năng tiếp cận của Trung Quốc với vùng biển này. Mặt khác, chiến thuật mà ông ta sử dụng luôn thay đổi.  

Chiến thuật ở đây dường như mang tính cơ hội. Căn cứ trên thực tế là Trung Quốc đã cải thiện quan hệ với Việt nam và quan hệ giữa Trung Quốc với Philippines thì đang xấu trong khi Tổng Thống Barack Obama vừa đến Philippines và tái khẳng định mối liên minh chặt chẽ hơn với Philippines, và bây giờ thì Trung Quốc chọn gây hấn với Việt nam.

Đây là một cơ hội cho Trung Quốc không thách thức Mỹ một cách trực tiếp, mà vẫn tiếp tục lấn lướt đòi chủ quyền với năng lực mới của mình với một nước mà danh tiếng của Mỹ không bị đe dọa. 

Nó không chỉ là vấn đề của Mỹ mà còn là vấn đề chính trị nội bộ của Trung quốc. Nhưng dù thế nào thì việc gây hấn với một nước như Việt Nam là nước đang có quan hệ chiến lược phát triển với Mỹ nhưng Tổng thống Mỹ không đến thăm, thì cũng dễ dàng hơn. 

Nó cũng giống như việc bắt nạn Philippines vào năm ngoái cũng dễ hơn. Đó là lý do vì sao mà bây giờ ta có mối quan hệ khăng khít hơn giữa Mỹ và Philippines, và đó là lý do vì sao mà Tổng Thống Barack Obama đã đích thân nói rõ ràng điều khoản 5 bao gồm các đảo ở Đông Hải vì ông muốn loại bỏ những mập mờ mà Trung Quốc đã tận dụng. 

Bây giờ Trung Quốc đã tận dụng một sự không rõ ràng khác là ASEAN và Mỹ không có một cam kết chắc chắn để hậu thuẫn Việt nam dù họ có chia sẻ những lợi ích trong việc cổ vũ cho việc tuân phủ luật pháp trong việc giúp đỡ Việt Nam. 

Trung Quốc đã tận dụng vùng xám này vì họ có thể làm được điều này.

Trung Quốc đã tận dụng một sự không rõ ràng khác là ASEAN và Mỹ không có một cam kết chắc chắn để hậu thuẫn Việt nam dù họ có chia sẻ những lợi ích trong việc cổ vũ cho việc tuân phủ luật pháp trong việc giúp đỡ Việt Nam. Trung Quốc đã tận dụng vùng xám này vì họ có thể làm được điều này

Dr. Patrick Cronin

Việt Hà: Phải chăng Trung Quốc đang áp dụng chiến thuật mà họ đã áp dụng với bãi Scarborough Shoal của Philippines hồi năm 2012, khi họ yêu cầu Philippines cùng rút tàu đi nhưng khi Philippines rút tàu đi rồi thì họ vẫn ở lại và kiểm soát bãi này?

Dr. Patrick Cronin: Nếu tôi phải đoán thì tôi sẽ nói là đúng vậy. Trung Quốc đang cố gắng thay đổi thực tế. Cái giàn khoan đó tương tự như một chiếc tàu chiến trong vùng tranh chấp, và nếu tôi phải nhìn vào một ví dụ tương tự thì tôi có thể nhìn vào trường hợp của bãi Scarborough shoal mà Trung Quốc có thể đang áp dụng. 

Nó mang tính cơ hội. Trung Quốc nhìn thấy Philippine điều đến một tàu hải quân để bắt giữ người đánh bắt thủy sản trái phép và thực thi quyền chấp pháp của họ. Trung quốc dùng lý do đó là một lý do đủ để họ điều tàu đến để nắm quyền kiểm soát. 

Trong trường hợp với Việt Nam, Trung Quốc không nhận được bất cứ hành động mang tính khiêu khích nào từ phía Việt Nam. Họ quyết định đây là một cơ hội và họ dùng một giàn khoan nước sâu khổng lồ để bắt đầu việc khoan thăm dò ngay trong vùng nước đang tranh chấp vì không ai có thể ngăn cản được họ và tôi không nghĩ là họ sẽ dời đi.

Tàu hải cảnh TQ phun nước vòi rồng qua tàu kiểm ngư Việt Nam để đuổi ra khỏi khu vực. AFP

Việt Hà: Theo ông thì có những giải pháp hay khả năng nào để Việt Nam và Trung Quốc có thể thoát khỏi bế tắc này?

Dr. Patrick Cronin: Việt Nam đã cố gắng thành công trong đàm phán một số các dàn xếp với Trung Quốc nhiều năm qua từ Vịnh Bắc bộ đến việc cải thiện quan hệ hai nước kể từ diễn đàn khu vực ASEAN 2010 khi quan hệ trong khu vực với Trung Quốc đang xuống thấp do tranh chấp biển Đông. 

Giả sử nếu Trung Quốc muốn cho thấy một hình ảnh đẹp của mình trong khu vực, họ có thể ký một kiểu liên doanh với Việt nam. Vấn đề lúc này là Trung Quốc đã nói rõ rằng không có bất cứ tranh chấp nào trong vùng nước này. 

Đây là một lập trường cứng rắn, và nó sẽ khó khăn cho ông Tập  Cận Bình, người vốn rất cẩn trọng với vị thế chính trị và tính chính danh của mình. 

Cho nên tôi thấy rất khó cho Trung Quốc để có thể làm việc này, nhưng họ có thể làm qua một thỏa thuận giữ thể diện. Nếu điều này không thể được thực hiện, thì có thể là một dạng hợp tác kinh tế trong một số vùng nước mà giàn khoan chưa được đặt nhưng điều đó sẽ rất khó cho Việt Nam vì đã có rất nhiều tức giận và quan ngại với hành động hiện tại của Trung Quốc. 

Như đã nói, ngư dân bị thương, Trung Quốc đang sử dụng đội 80 chiếc tàu cả tàu chiến để tuần tra xung quanh giàn khoan.

Tôi chưa từng bao giờ nghĩ là 10 nước ASEAN sẽ đưa ra được một bản tuyên bố mạnh mẽ. Họ quá khác nhau... Đây là một nhóm chia rẽ

Dr. Patrick Cronin

Cho nên rõ ràng là họ đang chiếm thế thượng phong tại khu vực này nơi Việt Nam coi là vùng đặc quyền kinh tế của mình. Cho nên rất khó cho Trung Quốc dừng lại. Trung Quốc có thể sẽ cố gắng lấy được một số nhượng bộ nào đó từ Việt Nam. 

Việt nam đã biết phải làm việc với Trung Quốc thế nào, họ đã từng giải quyết vấn đề về biên giới trên biển và trên bộ thì có thể là họ sẽ tìm được một nhượng bộ nào đó mang tính giữ thể diện, nhưng có điều là Trung Quốc lo lắng phải đối phó với các nước khác nhiều hơn là chỉ phải đối phó với một mình Việt Nam. Nhưng vấn đề ở chỗ là các nước khác cũng chỉ mong Trung Quốc quan tâm đến các nước khác hơn là với chính nước họ. 

Nhưng Trung Quốc đang sử dụng chiến thuật salami để thay đổi thực trạng trên biển và trên không và quản lý nhiều hơn vùng biên trên biển để họ không phải dựa vào các nước khác về mặt an ninh. Đây không phải là một tình huống dễ để tìm lối ra và sẽ không có một giải pháp dễ dàng nào cho tình huống này.

Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng (giữa) đi cùng đoàn đại biểu đến địa điểm tổ chức lễ bế mạc hội nghị thượng đỉnh ASEAN 24 tại Trung tâm Hội nghị quốc tế Myanmar ở Naypyidaw vào ngày 11 tháng 5 năm 2014. AFP

Việt Hà: Tuyên bố mới đây của ASEAN bày tỏ quan ngại về vấn đề biển Đông và kêu gọi các bên kiềm chế. Hoa Kỳ lên tiếng chỉ trích Trung Quốc gây hấn nhưng vẫn nói là cả hai nước đều có quyền đòi chủ quyền. Ông có nghĩ là những hành động này dường như là không đủ mạnh để gây sức ép lên Trung Quốc?

Dr. Patrick Cronin: tôi biết nhưng tôi sẽ không ngạc nhiên lắm khi có một nước nào đó phải hy sinh để các nước còn lại tỉnh táo hơn. Tôi chưa từng bao giờ nghĩ là 10 nước ASEAN sẽ đưa ra được một bản tuyên bố mạnh mẽ. Họ quá khác nhau. Việt Nam có được một số ủng hộ mạnh những cũng có những ủng hộ yếu ớt hoặc không có ủng hộ từ một số nước ASEAN. Đây là một nhóm chia rẽ. 

Tuy nhiên họ cũng có được tuyên bố và đó là bước mở đầu và chúng ta chấp nhận. Nhưng thực tế là sẽ cần một nhóm nhỏ các nước giúp Việt Nam làm điều gì đó với vấn đề này. Không một nước nào kể cả Trung Quốc muốn có xung đột nhưng Trung Quốc có thể sẽ phải gặp xung đột nếu họ không cẩn thận. Trung Quốc đang có hành động gây hấn và Ngoại trưởng John Kerry nói đây là hành động nguy hiểm. 

Có những người ở Washington lo ngại căng thẳng sẽ bùng nổ hơn nữa, không phải là một cuộc chiến tranh mà là những hành động pháp lý, và điều này là đáng lo ngại vì Trung Quốc đang hành động đơn phương. 

Tôi hy vọng là Việt Nam không phải hy sinh để cho cả thế giới và khu vực hiểu được vấn đề. Hy vọng là chúng ta hiểu được là khu vực này sẽ mất nếu ta cho phép bất cứ nước nào được phép viết lại luật lệ một cách đơn phương bằng cách sử dụng vũ lực và xâm lấn và đó là điều mà Trung Quốc đang làm với giàn khoan và đội tàu.

Việt Hà: Theo ông, điều gì có thể khiến Mỹ và Việt Nam trở thành một liên minh?

Dr. Patrick Cronin: Nhìn chung tôi không nghĩ thế giới và khu vực bây giờ tạo ra nhiều liên kết đồng minh nữa. Nhưng tôi nghĩ là hợp tác về an ninh sẽ phát triển. tôi nghĩ là một sự liên kết  sẽ phát triển nhưng sẽ không mang tính ràng buộc về mặt pháp lý trong liên minh quân sự. Tôi nghĩ điều này cũng tốt thôi. Cả Mỹ và Việt nam đều cẩn trọng với những gì mà Trung Quốc coi là phần ranh giới đỏ.

 Chúng ta phải nghĩ xem làm gì để cải thiện quan hệ hai nước hơn về thương mại, năng lượng, an ninh… điều này cũng tương tự trong quan hệ với các nước như Ấn Độ, Nhật Bản… tức là tăng cường hợp tác an ninh chứ không phải đồng minh. Nhưng điều có thể làm thay đổi là hành động sử dụng lực lượng quân đội trực tiếp của Trung Quốc. 

Nếu bạn hỏi điều gì xảy ra nếu Trung Quốc xâm lược Việt nam, thì chắc chắn là tình hình sẽ thay đổi. Nhưng giả sử nếu họ chỉ dùng lực lượng hiện tại và không đưa đến chiến tranh thực sự thì chúng ta có một thách thức phức tạp hơn phải xử lý, và lúc này không phải là liên minh quân sự mà là về chiến lược, với hợp tác nhiều tầng, chúng ta có thể làm điều này mà không cần phải có liên minh quân sự

Việt Hà: Xin cảm ơn ông đã dành cho đài ACTD buổi phỏng vấn.